|
ضد عفونی کنند ها
ضد عفونی کردن فرآیند حذف ارگانیسم های عفونی توسط روش های شیمیایی یا عوامل فیزیکی است 0 ضد عفونی یا گند زدایی به معنی عمومی مبارزه برعلیه امراض واگیر دار و عوامل مولده آنها است 0 عوامل یا مواد مورد استفاده در جهت این عمل را ضد عفونی کننده یاDis infectantمی نامند 0 بر خلاف آنتی بیوتیک ها که در بالاترین غلظت ممکن است ، فقط باکتریواستاتیک ( متوقف کننده رشد میکرو ارگانیسم ) باشند و بعد از چندین ساعت تماس اثر کشندگی بر باکتریها داشته باشند ، ضد عفونی کنند ها عموماً در مدت کمتری ( در طی چند دقیقه ) اثر کرده و باکتریها و حتی برخی موارد ویروسها ، قارچها و انگلها را نیز می کشند 0 بعلاوه ضدو عفونی کننده ها معمولاً برای سطوح بی جان استفاده می شوند و بسیاری از آنها در غلظت های مورد استفاده برا ی حیوانات سمی می باشند 0 ضد عفونی کنند های خاصی که برای سطوح بدن حیوانات و انسان بکار می روند آنتی سپتیک Antisepticخوانده می شوند 0
ویژگیهای یک ضد عفونی کننده ایده ال
یک ضد عفونی کننده ایدال باید دارای شرایط مهم زیر باشد:
1- ارزان و در دسترس باشد 0
2- اثر سریع داشته باشد 0
3- دارای طیف اثر وسیع بر روی باکتریها ، ویروسها ، قارچها و غیره باشد 0
4- میکرو ارگانیسمهای مقاوم نسبت به آن ایجاد نشود0
5- بوسیله مواد آلی غیر فعال نگردد0
6- حداقل سمیت را داشته باشد 0
7- اثر مخرب برروی ساختمان و تجهیزات نداشته و از خود رنگ بر جای نگذارد 0
8- برای پوست و مخاطات حیوان و انسان محرک نباشد 0
9- بدون بو و عطر زننده باشد 0
10-در آب ( حتی آبهای سنگین ) به خوبی حل شده و رسوب ندهد
11-خاصیت پاک کنندگی داشته باشد 0
12-نفوذ پذیری آن به درزها و شکافهای سطوح زیاد باشد 0
13-در مقابل هوا ، آب ، دما و غیر پایداری شیمیایی خوبی داشته باشد 0
در استفاده از ضد عفونی کننده حتما باید ترکیب مناسب را انتخاب کرده و قبل از ضد عفونی محل را به طور کامل تمیز و آماده ساخت 0 اصولاً ضد عفونی کنند ها زمانی مؤثرند که بر روی سطوح کاملاً تمیز و عاری از موادآلی بکار روند 0
اثر بخشی ضد عفونی کننده ها بر روی عوامل عفونت زا
باکتری ها
اغلب ضد عفونی کننده ها در شرایط مناسب میتوانند میکروبها را بکشند ولی بعضی از آنها فقط سیکل زندگی باکتریها رامختل می کنند ( باکتریو استاتیک ) یک ضد عفونی کننده میتواند تحت شرایط و غلظت خاصی باکتریوسید و یاکباکتریو استاتیک باشد 0
ویروس ها
اثر بخش بودن ضد عفونی کننده ها ، بستگی به ویروس های هدف و مقاومشان به وضعیت محیطی و مواد شیمیایی دارد 0از نظر حساسیت به مواد ضد عفونی کننده ، ویروسها را میتوان به دور گروه ( لیپو فیلیک و هیدرو فیلیک ) تقسیم کرد 0 ویروسهای لیپو فیلیک دارای پوشش چربی هستند که آنها رابه اغلب ضد عفونی کنند های معمول مورد استفاده در دامداری ها حساس می کند 0 در صورتیکه ویروسهای هیدرو فیلیک بدون پوشش بوده و بطور کلی حساسیت کمتری به ضد عفونی کننده ها دارند 0 بسیاری از ویروسها جزء ویروسهای هیدرو فیلیک بوده و خطر باقی ماندن آنها در فارم پس از ضد عفونی وجود دارد 0مؤثرترین ضد عفونی کننده ها بر روی این نوع ویروسها ، اسیدهای آلی ، کلرامین ها ، فرم آلدئید و گلوتار آلدئید می باشد 0
v اثر بخشی ضد عفونی کنند ها همچنین به غلظت ضد عفونی کننده و مدت زمان تماس با سطوح ، دمای محیط و دیگر عوامل بستگی دارد 0
ضد عفونی کننده های مورد استفاده در صنعت دامپروری از نظر کلی به دو دسته تقسیم می شوند :
الف ) ضد عفونی کنند های فیزیکی
عوامل فیزیکی متعددی بصورت طبیعی یا مصنوعی می توانند در دامداری بعنوان ضد عفونی کننده عمل نمایند 0 از جمله نور ، گرما ، سرما و خشکی است که مهمترین این عوامل نور خورشید می باشد خاصیت ضد عفونی نور خورشید بواسطه داشتن اشعه ماوراء بنفش است 0 این اشعه از شیشه معمولی قابل عبور نبوده و اثر آن در هوای مه ودود آلود و همچنین در صبح زود و یا غروب خیلی کم خواهد بود باید توجه داشت که خاصیت از بین بردن میکروبها بوسیله نور، سطحی میباشد تاثیر ضد عفونی نور به کندی صورت می پذیرد و از این رو برای کنترل بیماریها باید از مواد ضد عفونی کننده قوی استفاده نمود0 بهر حال عواملی که در تاثیر ضد عفونی کنندگی نور خورشید موثرند عبارتند از : شدت و مدت تابش ، موقعیت جغرافیایی ، تغییرات فصلی ، پوشش ابر ، نوع باکتریهای موجود در مزرعه ، ترکیبات و حضور عناصر مغذی در محیط که موجب حمایت از رشد و تکثیر میکرو ارگانیسمهای مختلف می گردند 0
ب ) ضد عفونی کنند های شیمیایی
مواد شیمیایی که بعنوان ضد عفونی کننده در صنعت دامپروری بکار می رود از نظر مکانیسم عمل و نوع ترکیب شیمیایی تقسیم بندیهای مختلفی دارند 0 در اینجا سعی شده است که مهمترین و کاربردی ترین انواع ضد عفونی کنند های رایج مورد بحث و توجه قرارگیرد0
فنل یاکربولیک اسیدcarbolicacid
از مشتقات زغال سنگ قیر اندود می باشد که بیش از صد سال پیش کشف شده و اولین ماده ضد عفونی است که بعنوان آنتی سپتیک در سال 1867 توسط لیستر مورد استفاده قرارگرفت ترکیبات فنل در دمای اتاق بدون رنگ با بوی بسیار مشخص می باشد 0 فنل به میزان کم در آب حل می شود و در حضور آب شیری رنگ می شود 0 در حلالهای صابونی بصورت امولسینه عرضه می شود 0 فنل با غلظت بالا یک سم پروتو پاسمیک است که در سلول نفوذ کرده و دیواره آن راگسسته پروتئین های آن را رسوب می دهد و با غلظت کمتر فقط سیستم آنزیمی سلول را مختل می کند 0 فنل بر روی باکتریها ( گرم مثبت و گرم منفی ) و قارچها اثر کشنده دارد اما بر روی اسپورها و ویروسها بسیار ضعیف اثر می کند 0 تغییر رقت محلولهای فنل در میزان اثر آنها تاثیر بسیار زیادی دارد همچنین بوسیله مواد الی سریعاً غیر فعال می شود 0 از طرفی فنل ها درPH قلیایی فعالترند چون محلول تر می باشند همچنین محلولهای گرم فنل مؤثرتر هستند 0
کرزول :Cresol
کرزول یا کرسیلیک اسیدCrecylic acid ، کرزول اسید ، مایع بدون رنگ بوده که در معرض نور و هوا به صورتی زرد و نهایتاً قهوه ای تیره تغییر رنگ میدهد 0 کرزول بوی همانند فنل دارد و تا حدود 2% در آب حل گردیده و از طرفی در آب گرم حلالیت بهتری دارد 0 کرزول بر روی اغلب باکتریــها ( گرم منفی و مثبت ) بخصوص باکتریهای اسید فست و اغلب قارچها نیز مؤثر است 0 بر روی ویروسها اثر کمتری داشته و روی اسپورهای باکتریها و قارچها مؤثر نیست 0 در حضور موادآلی نسبت به سایر ضد عفونی کنند ها بهتر عمل می کند 0
ترکیبات ید :
ید در سه شکل مورد استفاده قرارمی گیرد:
تنتورید :(TINCURE OF IODINE)ترکیب ید و الکل است 0 از 2 تا 5 در صد ید والکل اتانول تشکیل یافته است 0 در ضد عفونی زخمها ، گندزدایی آب آشامیدنی مصرف می گردد 0 اما امروزه استفاده از آن بمنظور ضد عفونی زخمهای سطحی و کوچک توصیه نمی گردد ، چراکه باعث شکل گیری جای زخم (SCAR) گردیده و زمان ترمیم و التیام را افزایش می دهد 0
محلول ید دار لوگول :(IKI)(LUGOL`S IODINE )از پنج صدر ید ، ویدیدپتاسیم و آب مقطر تشکیل یافته است 0
پوویدون آیوداین : (POVIDONE IODINE) یا همان بتادین :
(BETADINE)یک یدوفور است که اثرات تحریک کنندگی ید در آن کاهش یافته است 0 یدوفور ( ) ماده ای است متشکل از ید ویک عامل حل کننده نظیر پوویدون و یا سورفکتانت که وقتی بصورت محلول است ید آزاد می کند 0 گزینه بهتری برای ضد عفونی سطح پوست و زخمها است ، چرا که بر روی روند التیام اثر منفی بر جای نگذاشته و با در اختیار داشتن ید فعال کافی اثری پایدار تر دارد 0 مزیت آنتی سپتیک های حاوی ید ، طیف گسترده فعالیت ضد میکروبی ( کشتن غالب پاتوژن ها حتی اسپور ها ) می باشد 0 ید به شکل کریستالهای متالیک به رنگ قرمز یا قهوه ای روشن با بوی مشخص می باشد 0 حلالیت آن در آب کم بوده اما در الکل بخوبی حل می شود 0 ترکیبات ید با مواد معدنی ، محلولهای آلی ، پاک کننده ها ، مواد خیس کننده و دیگر حاملهایی مانند پلی ونیل پیرولیدونPolyvinyi pyrolidone بنام یدوفورها در دسترس می باشند 0 این ترکیبات نسبتاً بی ضرر بوده ، سمیت پایینی داشته وبدون بو می باشند و پایداری خوبی دارند 0 یدوفورها در محیط اسیدیPH 2 تا 4 مواد ضد عفونی کننده خوبی هستند ولی فعالیت آنها در محیط قلیایی و درحضور مقدار قابل توجه مواد آلی ، کم میشود 0
کلر :Chlorine
یک ترکیب ضد عفونی کننده مؤثر بوده که به اشکال پودر ( هیپوکلریت سدیم یا کلسیم همراه با تریسدیم فسفات هیدراته ) و اشکال مایع ( محتوی هیپوکلریت سدیم ، کرامین های آلی و دی اکسیدکلر ) موجوداست 0 کلر بوی بسیار نافذی دارد 0 وقتی عنصر کلر یا هیپوکلریتها به آب اضافه شوند اسید هیپو کلروس (Hocl) ایجاد می شود که اثر میکروب کشی دارد 0 کلر بر روی باکتریهــــا ( گرم مثبت و گرم منفی ) و قارچها مؤثر هستند 0 کلر وقتی از هیپوکلریت ها آزاد شود به پوشش پروتئینی اسید نوکلئیک ویروسها حمله می کند 0 وقتی کلر آزاد ترکیبات کلره در حدودppm300–200 باشد ، ضد عفونی کننده مناسبی می باشد ولی مقدار توصیه شده آن برای مرغداری و دامداریppm 800- 700 کلر قابل دسترس میباشد محلولهای کلردار در محیطهای اسیدی فعالتر از محیطهای قلیایی هستند ودر محلولهای گرم بهتر از محلولهای سرد عمل می کنند 0 کلر با مواد آلی ترکیب شده و ترکیبات باثباتی ایجاد می کند 0 در نتیجه میزان کلر آزاد محلول کاهش یافته و غیر فعال می گردد
سورفاکتنت ها :Surfactants
سور فاکتنت ها ترکیباتی هستند که کشش سطحی را در محل کاهش میدهند 0 این ترکیبات بطور گسترده ای بعنوان مواد خیس کننده ، پاک کننده و امولسیون کننده می باشند 0 سورفکتنت ها برحسب اینکه کدام قسمت ملکول آب دوست باشد به سه گروه آنیونیک ، عمدتاً بعنوان صابونها مورد استفاده میباشد0ترکیبات چهارتایی آمونیوم شکل اصلی سورفاکتنت های کاتیونیک مورد استفاده در صنعت دامپروری می باشند 0
ترکیبات چهارتایی آمونیوم
این ترکیبات کاتیونیک ( یونهای با بار مثبت ) بدون بو و شفاف بوده و عمدتاً برای پوست محرک نیستند 0 خاصیت بو بر و تمیز کنندگی دارند و بعنوان ماده ضد عفونی کننده در سطح اجسام کاملاً مؤثر هستند 0 ترکیبات چهارتایی آمونیوم در آب بخوبی حل می شوند و درحضور ترکیبات سورفاکتنت آنیونیک ( صابونها ) غیر فعالی می شوند 0 به آسانی با پروتئین ، چربیها و برخی فسفاتها ترکیب می گردند لذا درحضور مواد آلی از اثر میکروب کشی آنها بشدت کاسته میشود 0
ترکیبات چهارتایی آموینوم بر روی باکتریها ( گرم مثبت و منفی ) مؤثر هستند ولی برای اثر بر باکتریهای گرم منفی نیاز به غلظت های بالاتر می باشد ، بطور بسیار محدودی بر روی برخی قارچها و ویروسها تأثیر می گذارند ولی در مجموع میتوان گفت که این ترکیبات توانایی از بین بردن ویروس ، قارچ و اسپور را ندارند 0 با افزودن کربنات سدیم و قلیایی کردن محیط میتوان بر قدرت اثر آنها افزود 0 سورفاکتنت های کاتیونیک به مقدار زیادی جذب دیواره سلولی باکتریها شده وکشش سطح و نفوذ پذیری غشاء پلاسمایی را کاهش میدهند 0 این ترکیبات همچنین ساختمان پروتئین ها را درهم میریزند از جمله این ترکیبات میتوان به موارد زیر اشاره کرد 0
1- بنزالکونیوم کلراید (BAC)
2- یک ماده ضد عفونی کننده و اسپرم کش است
3- بنزتونیوم کلراید(BZT)
4- ستیل تری متیل آمونیوم کلراید (CTMB)
5- ستریمید (CETRIMIDE) یا همان ساولن
v نکته : فعالیت ضد میکروبی ترکیبات فوق توسط صابون غیر فعال می گردد0
آهکLimeاکسید کلسیمCalcium oxide آهک زندهquick lime cao
پودر سفید متمایل به خاکستری بدون بو ، شامل بیش از 95% اکسید کلسیم می باشد وقتی آهک زنده با آب خیسانده شود ، طی یک واکنش انرژی زا به پودر سفیدی بنام هیدرو کسید کلسیم ، آهک مرده ca ( OH )2تبدیل می شود 0 این واکنش انرژی زا اثرات کشندگی روی بعضی ویروس ها دارد 0 درصورتیکه میزان آب مخلوط شده با آهک کافی باشد ( مانند دوغاب آهک ) واکنش بطور کامل انجام شده و تمام اکسیدکلسیم به هیدرو اکسید کلسیم تبدیل می شود 0 در مدت طولانی تر واکنش ادامه یافته و دی اکسید کلسیم به کربنات کلسیم تبدیل می شود که فاقد خاصیت ضد عفونی کنندگی است 0 بعضی اوقات این ماده را پس از تخلیه اماکن و تاسیسات آلوده از دام در روی زمین پهن می کنند 0 ولی ارزش این عمل در این وضعیت جای سوال دارد 0
فرم آلدئیدformaldehyde: گاز مالدئید بدون رنگ ، بسیار محرک و نافذ می باشد 0 غلظت 4% وزنی آن در محلول مایع ، میکروبکشی مفید برعلیه باکتریها ، اغلب ویروسها و قارچها و حتی اسپورهای می باشد 0
کلر هزیدین :کلر هگزیدین و مشابه های آن به طور عمده تحت عنوان پاک کننده های پوست به کارمی روند 0 همچنین برای سترون کردن وسایل جراحی کاربرد دارد
برگرفته از نشریه علمی آموزشی و ترویجی شرکت تعاونی گاوداراران صنعتی خراسان |