تاثير استفاده از منابع الياف غير علوفه اي بر فرايند تخمير شكمبه اي و عملكرد دام: بدليل دارا بودن مقدار زياد الياف قابل هضم، منابع الياف غير علوفه اي مي توانند جايگزين مناسبي براي منابع علوفه اي جيره باشند. اندازه كوچك تر ذرات در اين منابع ممكن است منجر به فرار سريع آنها از شكمبه و در نتيجه كاهش قابليت هضم الياف در آنها گردد. خروج ذرات خوراك از شيردان تحت تاثير دو عامل اندازه ذرات و جرم حجمي آنها قرار ميگيرد. بنابراين هيدراسيون سريعتر منابع الياف غيرعلوفه اي ممكن است فاز تاخير قبل از هضم و ماندگاري خوراك در شكمبه را كاهش دهد. از آنجائيكه اندازه ذرات در بيشتر منابع الياف غيرعلوفه اي از اندازه بحراني براي خروج از شكمبه كوچكتر است لذا در ارتباط با اين منابع جرم حجمي ذرات عامل مهم و تعيين كننده اي در نرخ ماندگاري و فرار ذرات از شكمبه است. تغيير در منبع، غلظت و اندازه ذرات الياف موجب تغيير در مصرف ماده خشك، نشخوار و pH شكمبه ميگردد. بنابراين اين اثرات نمي توانند در هنگاميكه منابع الياف غيرعلوفه اي جايگزين علوفه ها و يا كنسانتره ها در خوراك مي گردد، ناديده گرفته شود. علاوه بر اندازه ذرات كوچكتر، بيشتر منابع الياف غيرعلوفه اي داراي وزن مخصوص بالا (همچون خوراك گلوتن ذرت) و نرخ عبور سريعتر (همچون پوسته سويا) نسبت به ساير علوفه هاي رايج مي باشند. در جيره هاي با الياف علوفه اي پايين، اثر همراه منفي ناشي از pH شكمبه اي پايين، مي تواند منجر به كاهش نرخ هضم منابع الياف غيرعلوفه اي گردد. اگرچه pH پايين نرخ هضم علوفه ها را كاهش مي دهد اما اثر pH پايين روي كنتيك هضم اجزاء خوراك (فاز تاخير، نرخ و ميزان هضم NDF) بسيار متغير است. رقيق سازي نشاسته در هنگام استفاده از منابع الياف غيرعلوفه اي ممكن است موجب افزايش و گاهي اوقات كاهش pH گردد. اگر pH افزايش يابد قابليت هضم شكمبه ايNDF منابع الياف غيرعلوفه اي و علوفه ها افزايش خواهد يافت. تعدادي از منابع الياف غير علوفه اي داراي ظرفيت آبگيري و پتانسيل تجزيه پذيري بالايي براي NDF، اندازه ذرات كوچك و جرم حجمي نسبتا بالايي هستند كه احتمالا اجازه مي دهند، مقداري از NDF خوراك از شكمبه عبور نمايد و از آنجائيكه كربوهيدرات ها منبع عمده انرژي براي ميكروب هاي شكمبه هستند، كاهش تجزيه پذيري شكمبه اي كربوهيدرات هاي قابل تخمير در شكمبه مي تواند، سنتز پروتئين ميكروبي در شكمبه و ورود پروتئين ميكروبي به ابتداي روده باريك را كاهش دهد. جايگزيني منابع الياف علوفه اي با منابع الياف غيرعلوفه اي، فعاليت جويدن و نشخوار و به دنبال آن pHو نرخ توليد استات به پروپيونات را در شكمبه كاهش مي دهد. علاوه بر اين، نرخ عبور سريعترNDF در بيشتر منابع الياف غيرعلوفه اي نسبت به NDF علوفه ها قابليت هضم شكمبه اي NDF و در نهايت چربي شير را كاهش مي دهد. بنابراين در اينگونه جيره ها بايد غلظتNDF افزايش يابد، زيرا الياف باقيمانده در شكمبه قادر به تحريك حيوان به عمل نشخوار و ترشح بزاق نخواهد بود. محدوديت ديگر منابع الياف غيرعلوفه اي اين است كه در مقايسه با غلات، گلوكز كمتري را فراهم نموده و كمبود گلوكز ممكن است توليد لاكتوز و به دنبال آن توليد شير را مخصوصا در گاوهاي با توليد بالا محدود نمايند. به عنوان مثال پوسته پنبه دانه و پوسته يولاف منابع فقير از انرژي بوده و مصرف آنها باعث تخمير سريعتر غلات و كاهش منابع پروتئيني شكمبه مي گردد، لذا در صورت استفاده به جاي غلات منابع انرژی قابل هضم در شكمبه و به دنبال آن تولید حیوان كاهش خواهد يافت. در حقيقت در هنگام جايگزيني دانه هاي غلات با منابع الياف غيرعلوفه اي همانند زمان استفاده از علوفه ها، نسبت پروپيونات به استات در شكمبه كاهش مي يابد. البته نرخ تخمير آهسته تر و كاهش توليد پروپيونات اجازه مصرف بيشتر خوراك را در مقايسه با هنگاميكه غلظت بالاي پروپيونات جذب شده، مصرف خوراك را محدود مي كند، ميدهد. نتيجه گيري ضايعات و فراورده هاي فرعي كشاورزي بسته به فراهمي و قيمت مي توانند جايگزين مناسبي براي بخش علوفه اي و كنسانتره اي جيره باشند و بسته به اينكه اين فراورده ها جايگزين كدام بخش جيره گردند، بايد نكات ويژه اي همچون غلظتNDF جيره مد نظر قرار گيرد. تاثير جايگزيني اين منابع در جيره را نيز مي توان در قيمت تمام شده جيره، توليد و چربي شير، عمل نشخوار و غيره مشاهده كرد. دکتر ملک حسین دلاور و غزاله بهرامی |