اثرمصرف علف هيدروپونيك در تغذيه دام:

اغلب گزارش ها حاكي از آن است كه مصرف علوفه هيدروپونيك، درجيره غذايي، به ويژه در مقايسه با دانه

غلات، از نظرعملكرد توليد دام ها مزيتي در برنداشته است ( 2003 ,McIntosh and Sneath). با اين حال در بعضي ازنوشته ها مصرف علف هيدروپونيك در تغذيه دام ها موثر و بعضا در حدي ذكر شده است كه از نظر منطق علمي نمي تواند صحيح باشد. بنا بر ادعاي Tudor و همكاران ( 2003) كه 17 راس تليسه را به مدت 48 روز با4/15 كيلو گرم علوفه هيدروپونيك (معادل 9/ 1 كيلو گرم ماده خشك) و 1/3 كيلو گرم علوفه خشك كم كيفيت تغذيه نمودند، افزايش وزن روزانه اي معادل 1010 گرم به دست آوردند. قطعا چنين نتايجي بر اساس منطق علمي نمي تواند صحيح باشد چرا كه بر اساس جداول استاندارد احتياجات غذايي ( 2001 ,NRC) ميزان مواد مغذي و انرژي حاصل از خوراك هاي مصرفي ذكر شده به هيچ وجه منتج به افزايش وزن روزانه 1010گرم نخواهد شد. در همين گزارش چنين آمده است كه ادامه آزمايش طي 22 روز بعدي، مقدار علوفه هيدروپونيك را به 13 كيلو گرم (معادل 6/ 1 كيلو گرم ماده خشك) كاهش و علوفه خشك كم كيفيت را به 8/7 كيلو گرم افزايش دادند اما

افزايش وزن روزانه كاهش يافت و به 410 گرم رسيد. چنين اطلاعاتي فاقد مبناي علمي بوده و نمي تواند درست بوده باشد بلكه گمراه كننده خواهد بود.

محققين دانشگاه ايتاليا (Marsico و همكاران، 2009) در آزمايشي اثر مصرف علوفه هيدروپونيك بر عملكرد توليد شير 30 راس بز شيري را مورد بررسي قرار دادند. علوفه هيدروپونيك با استفاده از بذر چاودار طي دوره هاي 7روزه توليد شده بود. نتايج نشان داد كه در طول سه ماه آزمايش، پارامتر هاي بيوشيميايي و هماتولوژيكي خون بزها تحت تاثير جيره هاي غذايي قرار نگرفت ومصرف علوفه هيدرو پونيك اثري برميزان توليد شيرنداشت.

در آزمايشي كه بر روي گوسفندان پرواري نژاد سافولك انجام شد، از جو سبز شده (معادل 105 گرم ماده خشك در روز به ازاي هر راس دام) در جيره غذايي استفاده شد. نتايج نشان داد كه اضافه وزن دام ها و ضريب تبديل غذايي نسبت به گروه شاهد، كه از دانه جو در جيره غذايي آن ها استفاده شده بود، تفاوت معني داري را نشان نداد (1989 ,Cenadior and Iranorr ,Dimirov). درآزمايش ديگري كه علف جو توليد شده با روش آبكشت در جيره غذايي گاو هاي آميخته (بومي× هلشتاين) جايگزين بخشي از علوفه و كنسانتره گرديد، از نظر عملكرد توليد شير مزيتي مشاهده نشد (1991 ,Reddy and Reddy).

بررسي هاي موسسه تحقيقات شير واقع در ريدينگ انگلستان ( 1938 ,Kon and Henry ,Cotton ,Bartlett) حاكي از آن است كه مصرف علوفه هيدروپونيك ذرت در جيره غذايي گاو شيري نسبت به جيره شاهد اثري بر كميت و كيفيت توليد شير نداشته و مزيت خاصي را نشان نداد.

بر اساس گزارش پژوهشگران، مصرف علوفه هيدروپونيك حاصل از كشت يولاف در جيره غذايي گاو هاي شيرده (كه بر اساس جيره غذايي متوازن تغذيه مي شدند) از نظر عملكرد توليد شير مزيتي نداشته بلكه هزينه را نسبت به مصرف دانه يولاف 4 برابر افزايش داده است (1962 ,Reddy and Thomas).

در آزمايشي (1974 ,Myers) كه بر روي گوساله هاي پرواري (با ميانگين وزن اوليه 185 كيلو گرم) انجام گرفت،

مصرف علوفه هيدروپونيك در جيره غذايي نسبت به جيره شاهد از نظر عملكرد (افزايش وزن و ضريب تبديل

غذايي) تفاوت معني داري را نشان نداد به جز اين كه هزينه تغذيه را افزايش داد.

آزمايش هاي انجام شده در كشور حاكي از آن است (فضائلي و همكاران، 1387؛ 1388) كه تبديل دانه جو به صورت علوفه سبز در سيستم هيدروپونيك از نظر عملكرد و بازده مواد مغذي و نيز مصرف آن در تغذيه گوساله پرواري و گاو شيرده در مقايسه با دانه جو بلغور شده، نه تنها مزيتي نداشته است بلكه هزينه تغذيه را به مراتب افزايش داده است (2012 ;2011 .al et Fazaeli).

نكته قابل توجهي كه لازم است در اين جا بدان پرداخته شود اين است كه در بعضي از نوشته ها بهبود توليدات دامي در نتيجه مصرف علوفه هيدروپونيك گزارش شده است. اين بدان معني نيست كه در اثر تبديل دانه به حالت سبز شده چنين بهبودي حاصل شده باشد بلكه به اين دليل است كه دام ها قبلا با جيره غذايي متوازن و كافي تغذيه نشده و با كمبود مواجه بوده اند. درچنين وضعيتي با جبران كمبود هاي غذايي چه از طريق علوفه هيدرو پونيك و يا هر خوراك ديگري بهبود توليد مورد انتظار مي باشد.

بازده از نظر هزينه درآمد

با توجه به موارد ذكر شده در خصوص توازن منفي در توليد علوفه هيدرو پونيك و نيز عدم مزيت آن در جيره هاي غذايي دام ها، به نظر مي رسد صرف هزينه جهت تبديل دانه غلات به علف تازه در اين سيستم قابل توجيه نباشد. با اين حال جهت اطلاع دقيق تر از هزينه تمام شده محصول و هزينه مواد مغذي و انرژي غذايي حاصل از تبديل دانه به علف تازه لازم است به تجربيات موجود اشاره شود.

بر اساس گزارش شركت مرينو( 2011 ,Company Merino Zealand New The) درنيوزلند تعداد محدودي واحد توليد علوفه هيدروپونيك وجود دارد كه در اين واحد ها مقدار محصول توليدي (برحسب خشك) به ازاي هر كيلو گرم بذر مصرف شده به مراتب كمتر از يك كيلو گرم بوده و با توازن منفي حدود 12 درصد ي همراه مي باشند. در اين واحد ها، هزينه هر واحد انرژي قابل متابوليسم به دست آمده از علف جو نسبت به دانه جو 4 برابر و هزينه هر واحد پروتئين خام به دست آمده نيز 9/ 1 برابر نسبت به دانه جوافزايش مي يابد. از دست دادن بخشي از مواد غذايي ذخيره شده در دانه كشت شده، طي فرآيند سبزشدن از يك طرف و صرف هزينه در اين فرآيند از طرف ديگر سبب مي شود تا قيمت تمام شده از هر واحد انرژي غذايي وپروتئين در علف سبز شده به مراتب بالاتر از دانه اوليه باشد. در گزارش مزبور چنين آمده است كه با توجه به موارد ذكر شده و عدم مزيت مصرف اين علوفه بر عملكرد دام ها به نظر نمي رسد اين فن آوري در نيوزلند قابل توسعه باشد.

بر اساس گزارش واحد ترويج و صنعت دام دانشگاه ايالتي آيووا در آمريكا ( 2013 ,Tranel)، هركيلو گرم علف توليدي (برحسب خشك) درسيستم هيدروپونيك 89/ 0 دلارآمريكا برآورد شده است درحالي كه قيمت

هركيلوگرم دانه اوليه (برحسب خشك) 27/ 0 دلار مي باشد. در اين صورت قيمت هر كيلوگرم علوفه هيدروپونيك (برحسب خشك) 33/3 برابر دانه اوليه تمام مي شود. هم چنين قيمت علوفه هيدروپونيك نسبت به قيمت علوفه مرغوب (هركيلو گرم 24/ 0 دلار بر حسب خشك) به 74/3 برابر مي رسد. براين اساس چنين نتيجه گيري شده است كه با تبديل دانه غلات به حالت سبز شده درسيستم هيدروپونيك، هزينه تغذيه براي گاو شيري 3 تا 5 برابر افزايش مي يابد.

قيمت تمام شده هر واحد انرژي قابل متابوليسم علوفه هيدروپونيك حاصل از كشت جو نسبت به دانه جو، در

استراليا، 4 برابر بوده و قيمت هر واحد پروتئين آن نيز نزديك به 2 برابر تمام شده است كه نشان دهنده افزايش هزينه تغذيه دام هاي مصرف كننده علوفه هيدروپونيك مي باشد (2003 ,McIntosh and Sneath).

بر اساس گزارش فضائلي و همكاران ( 2011)، تبديل دانه جو به علف تازه در سيستم هيدروپونيك و مصرف آن در جيره غذايي گوساله هاي پرواري (به ميزان 24 درصد كل جيره بر حسب ماده خشك) هزينه تغذيه را به ميزان 24 درصد افزايش داد در حالي كه عملكرد دام ها نيز بهبودي را نشان نداد.

آلودگي هاي قارچي و رشد كپك ها در سيستم

يكي از مشكلات توليد علوفه در سيستم هيدروپونيك، كپك زدگي محصول مي باشد. مصرف علوفه كپك زده

مي تواند سبب اختلال در بدن دام ها و سقط جنين و نيز آلودگي شير و گوشت توليدي گردد. بر اساس گزارش Mayers (1974) آلودگي قارچي علف هيدروپونيك سبب كاهش توليد و ايجاد اختلال در دام ها شده است. هم چنين در گزارش پژوهشگران استراليا ( 2003 ,McIntosh and Sneath) به تلفات دام ها درنتيجه مصرف علوفه هيدروپونيك (به دليل آلودگي با قارچ clavatus Aspergillus) اشاره شده است. استفاده از قارچ كش ها نيز به نوبه خود سبب مشكلاتي خواهد شد چرا كه طي كوتاه مدت (7 تا 10 روز پس از مصرف) در توده علف سبز باقي مي ماند وعوارض بعدي را در پي خواهد داشت.

نتيجه گيري

در مجموع چنين مي توان نتيجه گيري نمود كه صرف هزينه جهت تبديل دانه غلات به حالت سبزينه، كه از نظر تغذيه دام با افت وكاهش ارزش غذايي مواجه مي باشد و احتمال آلودگي قارچي و ايجاد اختلال در دام ها و آلودگي محصولات دامي را نيز به همراه دارد، يك فرآيند توليد واقعي نبوده بلكه سبب كاهش بهره وري از منابع (دانه غلات) و بالابردن هزينه خواهد شد. نكته ديگر اين كه در اين خصوص تبليغات تجاري اينترنتي نسبتا زيادي مبني بر سودمندي سيستم توليد علوفه هيدروپونيك وجود دارد كه غالبا مبناي علمي نداشته و اطلاعات نادرستي را منتشر مي كنند كه گمراه كننده هستند. بنا بر اين سرمايه گذاري و صرف هزينه در اين مورد كه به اتلاف مواد مغذي و بالا رفتن هزينه تغذيه دام ها منتهي مي گردد قابل توجيه نخواهد بود.

منابع :

اصغري تبريزي م. 1386. تعيين ارزش غذايي قصيل جو با روش هايدروپونيك و با روش هاي آزمايشگاهي. پايان نامه كارشناسي

ارشد. دانشگاه آزاد اسلامي واحد خوراسگان.

كوچكي، ع.، محصل ر.، نصيري، م. و صدر آبادي، ر. 1367. مباني فيزيولوژيكي رشد و نمو گياهان زراعي. مشهد: انتشارات آستان

قدس رضوي. 20.

فضائلي، ح.، گل محمدي، ح.ع.، شعاعي، ع.ا. منتجبي، ن. و مشرف، ش . 1387. بررسي عملكرد توليد علف سبز جو با روش آب

كشت در اتاق فلزي. مجموعه مقالانت سومين كنگره علوم دامي كشور. دانشگاه فردوسي مشهد.

فضائلي، ح. و گل محمدي، ح.ع. 1388. ارزيابي عملكرد فنآوري آبكشت در توليد كمي و كيفي علوفه. فصلنامه پژوهش هاي علوم

دامي. شماره 9، ص. 67-57.

فضائلي، ح. 1388. راهنماي مديريت خوراك و خوراك دادن در واحد هاي گاوداري، موسسه تحقيقات علوم دامي كشور.