بنتونیت   چیست ؟

 همان گِل سر شوی است و خاک رسی است که از خاکسترهای آتشفشانی تشکیل شده و بنام سیلیکات هیدراته سدیم است. به زبان دیگر وقتی بنتونیت در آب قرار گیرد، صفحه های کوچک رسی از هم جدا شده و آب را جذب کرده و به صورت مغناطیسی در خود نگه می دارد. به خاطر این خصوصیت منحصر به فرد می تواند تا پنج برابر وزن خودش آب جذب کند و ۱۸ برابر حجم خودش متورم شود.

بنتونيت ها گروهی از ترکیبات فيلوسيليكاتی طبیعی هستند که ساختار کریستالی لایه ای داشته و عمدتاً از مونت موريلونيت (كاني هاي گروه اسمكتيت) تشكيل شده اند .

 دارای ساختمان آلومینو سیلیکاتی است و فرمول عمومی آن

 می باشد .

بنتونیت  ها دارای الکترونگاتیویته قوی بوده و با کاتیونهایی مثل Mg ، Na، K   که در حفرات آن جا گرفته اند، به حالت تعادل در می آیند. وجود بار الکتریکی منفی و نیز پیوندهای سست بین لایه های آلومینیوم و سیلیکات، باعث انتشار وسیع بنتونیت  در آب می شود .

ترکیب ساختمانی و ویژگی های فیزیکی و شیمیایی بنتونیت  ها تعیین کننده اصلی کیفیت و کاربردهای مختلف آنها بوده و بر این اساس نیز ارزیابی می گردند. از آنجا که بنتونيت هاي استخراج شده از معادن مختلف به لحاظ تركيب و کیفیت، متفاوت بوده و استفاده از آن در تغذيه دام و طيور رو به گسترش می باشد، انجام آزمايشات بيشتر برروي انواع خاصی از بنتونيت ضروري به نظر مي رسد.  

انواع بنتونیت :

1-     سدیم دار

2-     کلسیم دار

3-     سدیم و کلسیم دار

در صنعت خوراک دام وطیور بیشتر از دو نوع سدیمی وکلسیمی استفاده میگردد . سدیم دارای ظرفیت بافری ویژه ای بوده که نقش مهمی در تغذیه نشخوارکنندگان داراست . از زمان نخستین استفاده از در جیره ی حیوانات تاکنون مشخص شده است که کاربرد این ماده در جیره ی گاو ، خوک و طیور دارای اثرات مثبتی نظیر بهبود ضریب تبدیل و نرخ رشد می باشد. دلیل بروز این بهبود عملکرد در نتیجه ی کاربرد در جیره هنوز به طور کامل مشخص نشده است. اما، در حال حاضر این اثرات مطلوب به تاثیر بر 1- کاهش نرخ عبور شیرابه هضمی از سیستم گوارش 2- خاصیت بافری ذرات و 3- مواد مغذی که در نتیجه گنجاندن در جیره در دسترس حیوان قرار می گیرد نسبت داده می شوند.

امروزه با افزايش استفاده از خوراك‌هاي پلت شده، متخصصان تغذيه به دنبال افزايش مقاومت فیزیکی پلت می باشند. در مواقعی که کیفیت پلت مورد توجه است، اغلب به هریک از مواد خوراکی از نظر پلت سازی امتیازی داده می شود که در حین جیره نویسی در نظر گرفته می شوند. هنگامی که گندم كمتر از 10درصد در جيره استفاده می گردد و یا جیره برپایه ذرت و سویا می باشد، استفاده از ساير مواد پلت چسبان مانند بنتونيت سديم جهت افزایش کیفیت پلت ضروري است. براي افزايش مقاومت پلت، كارخانه‌هاي خوراك دام از انواع مختلف پلت چسبان ها استفاده می کنند. دو ماده پلت چسبان عمده و متداول موجود، فرآوری شده (مونت موریلنیت) و لیگنوسولفونات کلسیم می باشند.

مزایای عمومی استفاده از بنتونیت ( فرآوری شده) در خوراک دام، طیور و آبزیان:

1-    افزایش استحکام پلت (Pellet Binder): بنتونیت یکی از اقتصادی ترین، متداول ترین و بی ضررترین پلت بایندر های موجود می باشد. با استفاده از بنتونیت در کارخانجات تولید خوراک پلت بدلیل خاصیت جذب فوری و زیاد آب و شکل پذیری بالای بنتونیت پلت هایی با کیفیت و استحکام بالاتر خواهیم داشت.

2-    جذب سموم قارچی به ویژه آفلاتوكسین ها (Toxin Binder):   بنتونیت فرآوری شده، مایکوتوکسین ها و به ویژه آفلاتوكسين‌هاي موجود در خوراک را به خوبی باند كرده و جذب آن‌ها را در دستگاه گوارش حیوان، كاهش مي‌دهند، با اين عمل، تأثير آفلاتوكسين‌ها بر عملكرد و نقش كبد كاهش یافته و تاثیرات منفی سموم قارچی بر رشد و نمو و سلامتی حیوان کاهش می یابد.

3-    افزایش هضم و جذب مواد غذایی:  علاوه بر ممانعت از اثرات منفی توکسین های قارچی بر هضم و جذب، باعث کاهش سرعت حرکت مواد غذایی در طول دستگاه گوارش می گردد و مواد غذایی فرصت بیشتری برای هضم و جذب خواهند داشت.

4-    کاهش ضریب تبدیل و افزایش راندمان تولید:  بنتونیت علاوه بر اثر افزایشی بر هضم و جذب مواد غذایی با دارا بودن خواص ضد کپک (Mold Inhibitor)، جذب سموم قارچی و جذب فلزات سنگین، باعث افزایش راندمان تولید می گردد.

5-    خاصیت روان کنندگی (Luberication):  در مجاورت آب حالت ژله ای و روغنی شکل به خود می گیرد. این خاصیت باعث می شود که با استفاده از بنتونیت، خوراک در طول پروسه تولید حرکتی یکنواخت و آسانتر داشته باشد و از خوردگی و آسیب به قطعات ماشین آلات که در تماس با خوراک می باشند جلوگیری کرد.

6-     کنترل گاز آمونیاک در سالن و کاهش رطوبت بستر:  بدلیل خاصیت جذب رطوبت فوق العاده بالا باعث خشکی بستر شده و ضمن ایجاد اختلال در سیکل کوکسیدیوز باعث کاهش انتشار گاز آمونیاک در سالن می گردد . در نتیجه عوارض بیماریهای تنفسی از قبیل آنفولانزا ، نیوکاسل و برونشیت کاهش می یابد. همچنین با توجه به مشکل مجاورت بسیاری از فارمها با مناطق مسکونی بنتونیت با کاهش بوی کود به حل این مشکل کمک شایانی می نماید.

7-    کاهش اسیدوز در نشخوارکنندگان: بنتونیت به دلیل دارا بودن خاصیت بافری با تنظیم pH شکمبه در دامهایی که با مقادیر بالای کنسانتره تغذیه می شوند باعث کاهش اسیدوز می گردد. ثابت شده است که 50 تا 60 درصد جوش شیرین جیره را می توان بخوبی با بنتونیت ( فرآوری شده) جایگزین نماییم.

محدوديت هاى استفاده از بنتونيت فرآوری نشده و با کیفیت پایین:

 استفاده از بنتونيت معمولی و با درصد خلوص پايين در خوراك دام و طيور و آبزیان توصيه نمى شود، زیرا مى تواند باعث بروز مشكلاتى مانند اسهال و ... در حيوان گردد. ضمنا جهت استفاده از بنتونيت در خوراك دام، طيور و آبزيان، اين ماده بايستى در خطوط توليد مجهز و زير نظر متخصصين امر، فرآورى شده و آزمایشات فیزیکی- شیمیایی- مزرعه ای ویژه ای بر روی آن انجام گردد. لذا استفاده از هر نوع بنتونيت در خوراك دام، طيور و آبزيان مجاز نبوده و تضمین کننده نتایج مثبت فوق نمی باشد.