اثرات نامطلوب تنش گرمايي بر عملكرد گاوهاي شيري و راههاي مقابله با آن

 

* دفع حرارت، بويژه از راه تعريق، بوسيله‌ي افزايش جريان خون سطحي، له له زدن، ريزش بزاق و غيره.

* محدود كردن توليد حرارت، با كم كردن فعاليت‌ و تغيير سيستم تغذيه‌اي.

تنش گرمایی یکی از مشکلات اصلی صنعت پرورش گاو شيري به خصوص در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیري جهان از جمله ايران است و هر ساله هزينه و ضرر و زيان فراواني را از طريق كاهش توليد شير و كاهش عملكرد توليد مثلي به صنعت گاو شيري وارد مي كند.

علائم  ظاهری گاو مبتلا به تنش گرمایی

1)      گود افتادن چشم ها                   2) گوش های افتاده                   3) ترشحات بینی                   4)  افزایش مصرف آب

5)      جستجوی سایه و مکان سرد    6) بي تحركي و کاهش فعالیت   7)  كاهش اشتها و كاهش مصرف خوراك   8) افزايش ترشح بزاق

ساير علائم  گاو مبتلا به تنش گرمایی

–        افزايش دفعات تنفس و عرق كردن   

يكي از علائم گاو مبتلا به تنش گرمايي افزايش دفعات تنفس به بيش از هفتاد بار در دقيقه و افزايش تعريق است. يك راه سريع براي ارزيابي تنش گرمايي، شمارش تعداد تنفس در 10 راس از گاوهاي گله است. اگر تعداد تنفس براي 7 راس گاو بيش از 80 بار تنفس در دقيقه باشد، گله شما با مشكل حاد تنش گرمايي روبرو است. اگر 5 راس از اين دامها سرعت تنفسي بيش از 100 بار در دقيقه داشته باشند، نياز به اقدام فوري در جهت رفع تنش گرمايي وجود دارد و احتمالا اين گاوها با دهان باز له له مي زنند.

در حالت تنش گرمايي گاوها اغلب و مخصوصا اگر جريان باد وجود داشته باشد سرپا و پشت به باد مي ايستند تا با اين كار سطح بيشتري از بدن خود را در معرض باد قرار دهند.

–        كاهش مصرف خوراك و بروز بيماري هاي متابوليكي همچون كتوز، اسيدوز و لنگش 

همانطور كه بيان شد بخشي از گرماي توليدي در بدن دام از طريق تخمير خوراك در شكمبه و سوخت و ساز مواد غذايي در بدن منشاء مي گيرد. در هنگام ابتلا گاو به تنش گرمايي، حيوان سعي مي كند با كاهش مصرف خوراك و كاهش نشخوار سهم گرماي توليدي حاصل از تخمير خوراك در دستگاه گوارش و سوخت و ساز در بدن را كاهش داده و با تنش گرمايي مقابله كند. لذا بسته به شدت تنش، ممكن است مصرف ماده خشك تا حدود 15 درصد كاهش يابد كه اين خود كاهش انرژي دريافتي را به دنبال دارد. علاوه بر اين بخشي از انرژي دريافتي جهت دفع گرماي اضافي از بدن صرف خواهد شد كه اين خود افزايش انرژي نگهداري تا 20 درصد را به دنبال دارد. بنابراين در هنگام ابتلا دام به تنش گرمايي به دليل كاهش دريافت انرژي، احتمال بروز كتوز به ويژه در گاوهاي پرتوليد و تازه زا افزايش مي يابد. همچنين با توجه به افزايش انرژي نگهداري، سهمي از انرژي كه براي توليد شير در اختيار حيوان قرار ميگيرد نيز كاهش مي يابد كه اين خود كاهش توليد شير را به دنبال دارد. 

تحقيقات نشان داده است كه انرژي لازم براي نگهداري گاو شيري در دماي 35 درجه سلسيوس 25 درصد بيشتر از گاوي است كه در دماي 20 درجه سلسيوس نگهداري مي شود. اگر اين موضوع را درباره گاوهاي پرشيري كه روزي 4 بار به آنها خوراك مي دهيم در نظر بگيريم، مي بايد هربار، نزديك به 6 درصد خوراك اضافي براي نگهداري بدن آنها منظور كنيم. در آزمايشي  ديگر كه چندي پيش در آمريكا انجام گرفت مشخص شد كه در ماه هاي زمستان براي توليد 4/1 ليتر شير، 464 گرم ماده خشك مصرف شده است، اما از مصرف همين مقدار ماده خشك در تابستان تنها 32/1 ليتر شير توليد شد كه نشان دهنده 5 درصد كاهش در كارآيي خوراك است. لازم به ذكر است تنها نيمي از كاهش توليد شير به كاهش مصرف خوراك مربوط مي شود و نيمي ديگر از انرژي مصرفي گاو براي فعال ساختن متابوليسم دروني بدن براي دفع گرما به كار مي رود. در واقع سهمي از انرژي كه در دماي معمولي براي توليد شير صرف مي شود، نزديك به 60 درصد از نياز انرژي گاو است، اما هنگامي كه گاو دو هفته تحت استرس گرمايي قرار (دماي 32 درجه سلسيوس) ميگيرد تنها 35% انرژي دريافتي است.

    علاوه براين درگاو مبتلا به تنش گرمايي ضمن كاهش فعاليت نشخوار، به دليل افزايش دفعات تنفس مقدار قابل توجهي CO2 از طريق تنفس و به دنبال آن مقدار زيادي بيكربنات نيز از طريق ادرار از بدن دفع مي گردد. اين امر موجب كاهش ظرفيت بافري بزاق و ابتلاي گاو  به اسيدوز مي گردد كه به دنبال بروز اسيدوز احتمال بروز لنگش نيز افزايش مي يابد. بنابراين PH شكمبه بيشتر از آن كه تحت تاثير دماي شكمبه باشد، تحت تاثير دماي محيط است.

اثرات استرس گرمایی بر عملکرد تولید مثلی

از ديگر اثرات منفي تنش گرمايي در گاو شيري، كاهش عملكرد توليد مثلي است. اثرات نامطلوب تنش گرمايي بر عملكرد توليد مثلي گاو شيري را مي توان به صورت هاي ذيل مشاهده كرد.   

•          اختلال در بروز فحلی، افزايش تعداد فحلي خاموش و افزايش تعداد دفعات تلقيح به ازاي هر آبستني

•          افزایش مرگ و میر جنین در اولیل آبستنی

•          کاهش وزن جنین و  به دنبال آن کاهش وزن گوساله متولد شده

•          کاهش دوره آبستنی

•          گاوهاي خشك تحت تنش گرمايي گوساله هاي كوچكتري دارند و احتمالا مرده زايي در آنها بيشتر است. آغوز آنها كيفيت كمتري داشته و شير كمتري در دوره شيردهي توليد خواهند نمود.

 استرس گرمايي و استرس اكسيداسيوني

استرس گرمايي توليد راديكال‌هاي آزاد را زياد كرده و منتهي به استرس اكسيداسيوني مي‌شود. در گاوهاي شيري استرس اكسيداسيوني اثر منفي بر ايمني و توليد مثل داشته و سبب افزايش بروز ورم پستان و افزايش تعداد سلول‌هاي بدني، كاهش باروري، افزايش مرگ و مير رويان، افزايش جفت ماندگي و زايش زودتر از موقع و در نهايت اثر بر وزن زنده گوساله‌ها، مرگ و مير و كاهش سلامتي شود

كاهش نرخ عبور خوراك از دستگاه گوارش و كاهش جريان خون در بخش هاي داخلي بدن از ديگر اثرات تنش گرمايي در گاو شيري است. برعكس در حالت تنش گرمايي دماي ركتوم، مصرف آب و تعريق افزايش مي يابد.

راههاي مقابله با اثرات نامطلوب تنش گرمايي در گاوهاي شيري

سه راه براي كاهش اثرات منفي تنش گرمايي در گاو پيشنهاد مي گردد.

1-    انتخاب نوع نژاد                                  2- اصلاح مديريت پرورش                                 3- تغيير در مديريت تغذيه

پرورش نژادهاي مقاوم به گرما در مناطق با ميانگين دمايي بالا از جمله راهكارهاي مقابله با تنش گرمايي است. به عنوان مثال نژاد جرسي قادر است تنش گرمايي را نسبت به نژاد هلشتاين بهتر تحمل كند. همچنين اعتقاد بر اين است كه گاوهاي هلشتاين كه بخش عمده اي از سطح بدن آنها را رنگ سفيد تشكيل مي دهد نسبت به آنهايي كه بخش عمده سطح بدن آنها را رنگ سياه تشكيل مي دهد به تنش گرمايي مقاوم تر هستند.

اصلاح مديريت پرورش

بخشي از عوامل مربوط به ابتلا دام به تنش گرمايي مربوط به عدم رعايت اصول ساخت و ساز و عدم استفاده از تاسيسات و تجهيزات متناسب با شرايط آب و هوايي منطقه است. لازم به ذكر است در مقابله با تنش گرمايي، كاهش دماي محيط نسبت به خنك كردن دام ارجعيت بيشتري دارد. بنابراين استفاده از سايبان و ايجاد سيستم هاي تهويه مناسب از روش هاي خوب مقابله با تنش گرمايي است. آبپاشي روي دام و يا استفاده از مه پاش ها بايد به گونه اي انجام گيرد كه خود موجب افزايش رطوبت محيط و تشديد تنش گرمايي نگردد. علاوه بر اين مه پاش هايي كه براي كاهش تنش گرمايي استفاده مي شوند، نبايد آب را به صورت اسپري بر روي بدن دام بپاشند چرا كه در اين حالت روزنه هاي پوست بسته شده و مانع از تعريق و دفع گرما خواهد شد.

جايگاه بايد از نظر وجود سايه بان و آبخوري كافي بررسي شود. فراهم كردن سايبان مناسب و آب تميز و تازه به مقدار فراوان ارزانترين راه براي كمك به گاوها در تابستان است.

فن ها را بررسي و تميز نماييد. تيغه ها و حفاظ هاي فن كثيف و خاك آلود عملكرد آنها را به ميزان 30% كاهش مي دهد. مه پاش ها، تايمرها و ترموستات ها را نيز بررسي نماييد.

در حالت تنش گرمايي ميزان مصرف آب روزانه از 4 تا 5 برابر ماده خشك مصرفي به 7 تا 8 برابر افزايش مي يابد لذا تامين آب كافي (150 تا 200 ليتر) و با كيفيت مناسب در فصل گرما براي دام يك ضرورت است. دماي مناسب براي آب مصرفي 15 تا 22 درجه سلسيوس است.